مسئولیت مدنی
وقتی صحبت از مسئولیت می شود منظور برعهده گرفتن هرگونه تعهد است. همیشه و از قدیم الایام، تعهد و مسئولیت در میان مردم معنا داشته و درواقع مفهوم روانشناختی دارد .امروزه نیز تعهد در همه اصناف و اقدامات افراد به اشکال مختلف نمایان می گردد. می دانیم که قبل از شناخت و اطلاع از هر علمی ابتدا باید معنای لغوی آن را به خاطر بسپاریم. فلذا در این مقاله ابتدا به بیان معنای لغوی مسئولیت می پردازیم. در ادامه به تعریف اصطلاحی مسئولیت مدنی و مبنا و پایه مسئولیت،انواع آن، فروض مختلف و میزان آن و طرق قانونی دریافت آن خواهیم پرداخت.
معنای لغوی و اصطلاحی مسئولیت:
مسئولیت در لغت به معنای اطمینان، برعهده گرفتن و انجام وظیفه است. فرد مسئول نیز به فردی تلقی می گردد که جوابگو، مسئول حساب و امثال آن باشد. در علم حقوق مسئولیت بسیار مفهوم گسترده ای دارد. در اصطلاح به معنی آن است که فردی تعهد نماید ضرری که به دیگری وارد شده رفع و جبران نماید.
چند مثال بارز درخصوص مسئولیت :
معمولا وارد کننده زیان و ضرر خود مسئول جبران آن است اما همیشه چنین نیست. ممکن است ضرر وارد شده توسط فرد یا افرادی جبران گردد که خود در ایجاد ضرر سهیم نبوده باشند. چند مثالی بارز برای شما می آوریم.
مثال اول در رابطه پدری است که که مسئول ضررهای وارده توسط فرزندانش است. فرض کنید شما مالک یک رستوران هستید تعهد شما به عنوان رستوران دار چیست؟ در این صورت افراد با انجام چه اقداماتی به شما متهد میگردند؟ تعهد شما تهیه خوراکی سالم با رعایت تمام پروتکل های بهداشتی برای مشتریان است. تعهد مشتریان در قبال شما پرداخت مبلغی معیین شده در منوی سفارشی است. صبر کنید تعهد مشتری خیلی بیش از این حرفاست. مشتری همچنین به طور ضمنی تعهد می نماید که به وسائل موجود بر روی میز غذاخوری در رستوران آسیبی نرساند. از تعهدات دیگری که مشتری برعهده می گیرد تعهد بر سالم نگاه داشتن ظروفی است که برای او آورده اید. این ظروف شامل سینی و بشقاب و لیوان و حتی قاشق و چنگال ها و غیره است .
حال از خودتان می پرسید مگر مشتری در این خصوص تعهدنامه امضا نموده؟ در پاسخ باید بگوییم این تعهد یک تعهد ضمنی است. ما در طول شبانه روز تعهدهای ضمنی بسیاری مانند مثال فوق بر عهده می گیریم. تعهد ضمنی به معنای تعهدی است که عرفا برعهده افراد است. در ادامه توضیحات اشاره بیشتری به این مفهوم می نماییم. زمان این تعهد برای مشتری مثال مذکور تا پایان اتمام غذا و ترک مغازه این تعهد ادامه دارد. حال برگردیم به مسئله تعهد برای اقدامات فرد دیگر. فرض کنید در میان مشتریان خانواده ای باشند که فرزند پرجنب و جوشی دارند. درمیان نوش جان نمودن غذا کودک با تکان خوردنی لیوان های رستوران شما را درهم می شکند. حال مسئولیت جبران این ضرر با کیست؟ آیا طفل می تواند مسئولیت کارهای خود را برعهده گیرد؟ قطعا پاسخ خیر است. پدر که ولی این کودک است باید ضرر واردشده به رستوران دار را جبران نماید. این تعهد به جبران ضری است که دیگری منشا ورود ضرر بوده است.
در مثالی دیگر شغل شما پرستاری و نگهداری از یک فرد مجنون باشد. شما تعهد نمودید که فرد مجنون در ساعاتی مشخص از خانه خارج نشود. حال فرض کنید در اثر سهل انگاری شما مجنون از خانه خارج شده است. بعد از خروج از خانه او به سر فردی سنگی پرتاب می نماید و سر آن فرد می شکند. شما مسئول این اقدام او هستید و باید جبران نمایید.
انواع مسئولیت:
1)مسئولیت اخلاقی
2)مسئولیت حقوقی (مسئولیت حقوقی به 2 نوع زیر تقسیم می شود:
الف)مسئولیت کیفری
ب)مسئولیت قانونی و مدنی این نوع مسئولیت به قراردادی و غیر قراردادی تقسیم می گردد.
در ادامه به توضیح تک تک آن ها خواهیم پرداخت.
مسئولیت اخلاقی: قانون گذار در قانون این نوع از مسئولیت را تعریف نکرده است. درواقع انجام آن به رعایت اخلاق بین خودمان برمی گردد. این نوع از مسئولیت شامل گفتار و رفتار انسان هاست. زمانی فرد از لحاظ اخلاقی مسئول است که تقصیر نموده باشد. این نوع از مسئولیت، ضمانت اجرا قانونی ندارد.
فرض کنید در کارخانه ای مشغول به کار هستید. در این کارخانه وظیفه شما بسته بندی اجناس است . وظیفه قانونی سرکارگر شما، مراقب کردن از اجناس برای جلوگیری از دزدیده شدن آن هاست. شما متوجه دزدی اجناس می شوید. قانونا وظیفه شما تهیه گزارشی در این خصوص نیست اما مسئولیت اخلاقی حکم مینماید که این مسئله را با سرکارگر در میان بگذارید. اگر این کار را نکیند از لحاظ قانونی مسئولیتی ندارید اما ممکن است بعدا خودتان دچار عذاب وجدان شوید. این مثال به خوبی بیان کننده تعریف مسئولیت اخلاقی است.
مسئولیت کیفری: از این نوع مسئولیت در قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری بحث شده است. در قوانین فوق افراد به4 دسته تقسیم شده اند:
1)افرادی که بنا بر مصالح ذکر شده در قانون، هیچ گونه مسئولیت کیفری ای ندارند. نکته مهم اینکه توجه داشته باشید فقط مسئولیت کیفری ندارند. اما مسئولیت حقوقی مثل پرداخت دیه همچنان پابرجاست. مانند مجنونی که دیگری را می کشد اما مجازات او قصاص نیست. در این موارد فقط بستگان ذکور نسبی او (عاقله) باید دیه پرداخت کنند.
2) افرادی که مسئولیتشان در قانون محدود شده است.
3) افرادی که مسئول اعمال افراد دیگر هستند که در فوق به آن اشاره مختصری نمودیم.
4) افرادی که شخصا مسئول اقدامات کیفری خود هستند.
به طور مثال فرض کنید پسری مادر خودرا کتک میزند. این فرد علاوه بر مسئولیت های اخلاقی، مسئولیت کیفری نیز دارد و باید وی را برای جبران آن مجازات کرد. البته برای مجازات فردی که مسئولیت کیفری دارد ابتدا باید جرم ثابت گردد. انتساب جرم به فرد مذکور نیز باید اثبات گردد. اگر نتوانیم اثبات کنیم که کتک زدن مادر توسط این پسر بوده نمیتوانیم او را مجازات کنیم. در همین قسمت از مسئله است که کار وکلا آغاز می گردد. اثبات مسائل حقوقی خود را به وکلای مجرب عدلینو بسپارید.
مسئولیت قراردادی: زمانی که افراد با یکدیگر قراردادی می بندند باید تعهداتی که در قرارداد برعهده گرفتند را ایفا نمایند. درصورت عدم انجام تعهدات،طرفی که تعهد را زیرپا گذاشته مسئولیتی دارد که در قانون تحت عنوان مسئولیت قراردادی از آن بحث شده است.
مسئولیت قانونی: این نوع مسئولیت دقیقا نقطه مقابل مفهوم مسئولیت اخلاقی است.در قانون از مسئولیت اخلاقی صحبتی نشده و برای آن قوانین و ماده ای تصویب نگردیده است.همانطور که در فوق اشاره نمودیم در مسئولیت اخلاقی همه چیز به وجدان و اخلاق فرد برمی گردد.در مسئولیت قانونی افراد طبق قانون مسئول هستند که اگر به فردی ضرر وارد کنند آن را جبران کنند. در واقع عقل و منطق نیز حکم میکند که هرکسی به دیگری ضرر وارد نماید باید آن را جبران کند.
میان این نوع مسئولیت و مسئولیتهای قراردادی نیز تفاوت بسیار است .در مسئولیت قراردادی طبق قرارداد است که فرد باید مسئولیت عدم ایفای تعهدات قراردادی خود را برعهده گیرد. در مسئولیت مدنی بدون آنکه قراردادی در بین باشد و فقط به حکم قانون فرد باید زیا هایی که از اقدامتش به بر می آیدرا جبران نماید. نام های دیگر در قانون تحت عنوان ضمان خارج از قرارداد مسئولیت های خارج از قرارداد یا الزامات خارج از قرارداد یا ضمان قهری.معنای ضمان قهری آن است که فرد قهرا و ناچارا مسئول جبران زیان گردد.
مثلا فرض کنید که فردی خودرو شما را از آتش سوزی نجات داده است (این فردی که از آن بحث میکنیم آتش نشان نیست).این فرد در خصوص نگهداری و مراقبت از خودروی شما هیچ قراردادی با شما ندارد.اما او برای این اقدام هزینه نموده استو در اصطلاح حقوقی اداره فضولی مال غیر نموده است.اگر اقدام ایشان نبود خودرو شما در آتش میسوخت.او مستحق هزینه هایی است که برای حفظ خودرو شما نموده هرچند که در قراردادی این موضوع ذکر نشده باشد. یا مثلا فرض کنید فرد الف گوشی تلفن همراه شمارا برداشته است. در اصطلاح حقوقی این اقدام غصب و الف غاصب نامیده می شود.هر آسیبی که به تلفن همراه شما در زمان غصب وارد گردد غاصب مسئول جبران آن است .شما با غاصب در خصوص جبران، توافقی ننموده اید قانون غاصب را طبق الزامات خارج از قرارداد، ضامن می داند.
تفاوتیط که میان مسئولیت های کیفری و مدنی بارز است شامل موارد زیر می باشد:
1)منبع :برای این که عملی جرم باشد باید در قانون به ان تصریح شود. برای این که فردی مسئولیت مدنی داشته باشد همین که رفتارش موجبات ایجاد ضرر را فراهم کند کافیست .دقت کنید که هر رفتاری را شامل نمی شود بلکه منظور رفتاری است که از نظر عرف متعارف باشد.
2)زمانی که فردی مرتکب جرمی می شود در قوانین کیفری اصل بر غیر قابل گذشت بودن است. اما فردی که از لحاظ مدنی مسئول شناخته می شود اصل آن است که تقصیر او قابل گذشت است و امکان صلح و سازش می باشد.
3)در مسئولیت کیفری به دنبال عبرت گرفتن و مجازات مرتکب هستیم .در مسئولیت مدنی باید شرایطی فراهم کنیم که ضرر جبران و او به حالت قبل از ورود ضرر باز گردد.
4)برای این که فرد مرتکب در قوانین کیفری مجازات گردد باید جرم را با علم و از روی عمد انجام داده باشد.زمانی فرد را مسئول زیان های وارده می دانیم که تقصیری مرتکب شده باشد نه ان که عمدا مرتکب گردد.
برای جلوگیری از هرج و مرج پیش آمده در سال 1339 قانونی تحت عنوان قانون مسئولیت مدنی تصویب گردید. قانون مذکور از مواقعی بحث میکند که فرد یا افراد بدون قراردادی مسئول شناخته شوند.در واقع مبنای جبران ضرر در مواقع ضرر بدون قرارداد، قانون مسئولیت مدنی است.قوانین دیگری چون قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی و قانون مجازات اسلامی در بعضی مواد نیز قوانینی در این خصوص وضع نموده اند.
نقش تقصیر در مسئولیت مدنی:
همانطور که در فوق اشاره نمودیم مبنای مسئول قراردادن افراد در قانون م.م این است که فرد تقصیر نموده باشد.تقصیر به معنای آن است که فرد با غفلت و بی مبالاتی و عدم مهارت های لازم اقدامی انجام دهد که ضرر افرین باشد.باید بدانیم که گاهی عدم انجام عملی که لازم است معنای تقصیر را دارد .در هر صورت هر زمان که فرد باید دقت بیشتری در اقدامات خود به خرج می داد اما بی توجهی و بی اهمیتی را پیشه خود نمود و از این رفتار او به فرد یا افرادی ضرر وارد شد او مقصر است و از لحاظ قانون مسئول جبران خسارات می باشد.
تقصیر زیان زننده یا اقدام زیان دیده:
ممکن است ورود زیان از سمت و سوی فرد یا افرادی غیر از زیان دیده باشد. در این صورت متناسب با قانون زیان زننده مسئول جبران است. احتمال دارد ضرر را خود زیان دیده وارد نموده باشد .در این جا باتوجه به اصل قاعده اقدام، زیان زننده باید رعایت دقت را می نمود. خود کرده را تدبیر نیست. بنابراین در این صورت کسی مسئول ضرر وارده و جبران خسارت نیست.
فروض مبانی مسئولیت مدنی:
1)نظریه تقصیر: در این نظریه زمانی می شود فردی را مسئول شناخت که تقصیر او اثبات گردد. اگر فرد زیان دیده نتواند این تقصیر را اثبات کند قادر به مراجعه قانونی به زیان زننده و مقصر نیست.این نوع نظریه ایرادات فراوان دارد از مهمترین آن ،این است که همیشه اثبات ضرر ممکن نیست.
2)نظریه مسئولیت محض: این نوع نظریه کاملا برعکس نظریه فوق است. نظریه مسئولیت محض بیان می دارد که زیان دیده برای مراجعه به زیان زننده نیازی به اثبات تقصیر او ندارد.در این نوع مسئولیت زیان زننده در اکثر مواقع مسئول جبران خسارت است.یک اما و اگر وجود دارد این است که اثبات نماید او به وجود آورنده این ضرر نبوده است .
3)نظریه مسئولیت مطلق:در این نوع مسئولیت تمام بار مسئولیت بر دوش زیان زننده است. یعنی در هرصورت باید جبران کند حتی اگر موجبات ضرر را عواملی خارج از اراده او ایجاد نموده باشد. مثال بارز زمانی است که اموال منقول شما توسط فردی برداشته (غصب) می گردد. در چنین مواقعی غاصب مسئول خساراتی است که به مال وارد شده هرچند خود او نقشی درورود ضرر نداشته باشد.
در حقوق ایران حقوقدان ها از هرکدام از نظریه ها و فروض فوق در موارد متناسب بهره می جویند.مثلا در نظام بانکی ایران ،بانک همواره در قبال مشتریان مسئول است مگر آنکه ثابت نماید عاملی خارج از اراده او موجب ازبین رفتن یا کاستی پول های مشتریان گشته مانند آمدن سیل یا عوامل این چنینی.بنابراین در مواردی که موضوع پرونده اموربانکی است قضات از نظریه مسئونلیت محض استفاده می نمایند. توصیه می گردد امور حقوقی خود را به وکلای برتر علینو بسپارید.
ویژگی های ضرر قابل جبران:
1)ضرر باید مسلم باشد .یعنی این طور نباشد که ضرر ممکن است حاصل شود قطعا و مسلما با یان رفتار ضرر حاصل می گردد.
2)ضرر باید مستقیم باشد. ضرر باید مستقیما از همان عمل و رفتار زیان زننده حاصل شود تا بتوانیم او را مسئول بدانیم .
انواع ضرر:
وقتی صحبت از ضرر می شود منظور هم ضرر های مادی و هم ضررهای معنوی است.در حقوق ایران هر دو ضرر را می شود مطالبه نمود منتهی مراتب اثبانت ضرر معنوی بسیار دشوار است.در قانون ایران قانون گذار در فکر برگرداندن وضع زیان دیده به حالت قبل از ورود زیان است .
طرق قانونی احراز مسئولیت مدنی:
به دلیل حقوقی بودن دعوای پیش رو شما باید دادخواست مطاله خسارات بر مبنای مسئولیت مدنی دهید. قانون مربوط به بحث که باید در دادخواست به مواد آن اشاره کنید ، قانون مسئولیت مدنی می باشد.متن دادخواست باید بسیار تخصصی طرح شود. پس حتما با وکلای متخصص عدلینو مشورت کنید. لازم است که در دادخواست به تقصیر زیان زننده اشاره شود. دادخواست شما به دادگاه های حقوقی نزدیک محل زندگی خوانده می رود. درصورت غیر منقول بودن مال مورد اشاره، دادخواست به نزدیکترین دادگاه به محل وقوع مال غیر منقول ارسال می گردد.قاضی محترم شعبه برای معیت نمودن میزان خسارت معمولا کارشناس تعیین می نماید.در صورتی که در قرارداد درخصوص خسارات صحبتی شده باشد که مسئولیت قراردادی می شود.اگر قراردادی در بین نباشد ، میزان ضرر را کارشناس رسمی دادگستری تعیین می نماید .شما می توانید بعد از مشورت با وکلا در مهلت مقرر به نظر کارشناس پرونده، اعتراض نمایید.
گردآورنده: شکیبا کاظمی اسفه
شما می توانید با دانلود و نصب اپلیکیشن عدلینو از مشاوره حقوقی هم بصورت مشاوره حضوری و هم مشاوره آنلاین، با بزرگترین جامعه ی وکلا در کشور بهره مند شوید؛ عدلینو برترین پلتفرم مشاوره حقوقی کشور
مطالب مشابه
- دیدگاهتان فقط و فقط در رابطه با همین مطلب باشد.
- لطفا از تایپ فینگلیش بپرهیزید. در غیر اینصورت دیدگاه شما بررسی نخواهد شد.
- هدفتان از ارسال دیدگاه تبلیغ یا بک لینک نباشد. در غیر اینصورت دیدگاه حذف می شود.
- به دیگر توهین و اهانت نکنید.
